Ter ere van het 70-jarig bestaan van Zaans Schoon, komt er eind april een fotoboekje uit van Chris Krijt. Sommige Zaandammers kennen Chris wellicht nog als loodgieter uit de Botenmakersstraat, in welke hoedanigheid hij zijn vader moest opvolgen. Hij had  echter ook een grote passie voor fotografie, waardoor hij vaak zijn 6×6-camera meenam tijdens zijn werk. Zijn foto’s doen niet onder voor die zijn broer Wim Krijt, die als beroepsfotograaf voor o.a. de Zaanse kranten werkte. Beide broers maakten foto’s met een nostalgische sfeer, Wim vaak met een humoristische ondertoon, Chris fotografeerde iets romantischer.

De sfeer in de foto’s van Chris is die van de jaren ’50, ’60 en ’70 in de Zaanstreek: foto’s met volop oude Zaanse houtbouw, vaak niet in al te beste staat. Toch valt aan deze collectie foto’s goed te zien wat er toentertijd nog aan schoonheid was. En omdat dit dezelfde sfeer ademt als die waarin de stichting Zaans Schoon werd opgericht, leek het uitgeven van dit boekje een uitgelezen manier om het 70-jarig bestaan te herdenken. Het huidige bestuur kreeg een selectie van deze foto’s onder ogen via Chris’ zoon Hans Krijt en ging ermee aan de slag.

In het voorjaarsnummer van het tijdschrift Zaans Erfgoed  zat een flyer met intekenbon voor zowel het Chris Krijt-boekje als voor de dubbeluitgave. Zie ook www.uitgeverijnoordholland.nl.
Tevens kunt u het boekje – of  de boekjes – bestellen door een e-mail te sturen naar: bestellen@uitgeverijnoordholland.nl.

Ter gelegenheid van het 70-jarig bestaan van de Stichting Zaans Schoon, schreef journalist Peter Roggeveen in maart 2016 het volgende artikel in het kwartaaltijdschrift Zaans Erfgoed

In 1946 stelde de toen opgerichte Commissie Zaans Schoon zich als doel het bevorderen, beschermen en documenteren van ‘Zaans Schoon’. Vijf jaar later werd zij een Stichting. Die stond aan de basis van de Zaanse Schans. ‘Men zag in de jaren veertig al in dat er veel zou worden gesloopt omdat bedrijven ruimte nodig hadden. Het plan ontstond toen om al die bedreigde panden bijeen te brengen op één plek. Uit dat idee is de Zaanse Schans voortgekomen. De plek tegenover de Gortershoek is bepaald niet willekeurig gekozen, dat was het enige nog overgebleven gave stuk in de Zaanstreek.’ Zo vatte toenmalig voorzitter Dirk van Leeuwen in mijn interview met hem voor de rubriek ’25 jaar geleden’ in augustus 2000 in Dagblad Zaanstreek die vroege geschiedenis samen. Toen was het 25 jaar geleden dat Zaans Schoon een invulling lanceerde voor het braakliggende terrein op de hoek van de Guisweg en de Lagedijk, waar nu hotel-restaurant d’Vijf Broers staat. Ooit stonden daar een café-restaurant, een viswinkeltje, de bioscoop van Oenen en chocoladefabriek TOC. Zaans Schoon ontwikkelde samen met Jaap Schipper een plan, met o.a. plaats voor het voormalige café aan de Noordervaldeursluis, dat met sloop werd bedreigd, en een (het) Zaans Museum. De gemeente zag er weinig in. Wel redde bestuurslid Piet Jan Bloem het logement door het naar de Domineestuin te laten verplaatsen.
Van Leeuwen werd in 1963 bestuurslid en een jaar later voorzitter, en dat bleef hij tot eind 1999.

Plan Kalf

Vooral in de jaren zestig en zeventig voerde Zaans Schoon strijd met de Zaanse gemeentebesturen, na 1974 Zaanstad, tegen verval, verminking en zelfs moedwillige vernieling van het gemeenschappelijke Zaanse cultuurbezit. Naast het redden van interessante panden stelde de stichting ook planologische structuurschetsen samen ‘We hadden veel kennis in huis, tot aan stedenbouwkundigen toe. Onze schetsen mochten gezien worden. Van ambtelijke zijde werden we vaak gesteund, maar de politiek zag ons totaal niet zitten.’ Een berucht voorbeeld was het plan Kalf met woontorens. Na heftige botsingen tussen Zaans Schoon en het gemeentebestuur zijn die uiteindelijk geschrapt, tot groot ongenoegen van burgemeester Reint Laan. ‘Wij waren niet altijd loyaal aan de Zaanse overheid en dat werd ons niet in dank afgenomen.’

Herman Gorterhuis

‘Over het Herman Gorterhuis voerden we in de jaren zeventig een strijd op leven en dood. Ondanks de voorlopige bescherming als monument konden we het slechts redden door met hulp van de politie de aangevangen sloop te laten stilleggen. Rinus Hille, de laatste burgemeester van Wormerveer, was daar toen niet blij mee.’

In de jaren negentig keerde het tij. Zaans Schoon kon bij de gemeentebestuurders op meer begrip rekenen. ‘Er is de laatste jaren zeker meer begrip voor behoud van Zaanse houtbouw, maar misschien is dat te danken aan de huidige opvatting over cultuurtoerisme waar Zaanstad op inspeelt. Met politici weet je het nooit. Het blijft zaak alert te blijven.’ Van Leeuwen haalde het verslag van de stichting over de periode 1988-1994 erbij. ‘Lang niet altijd was onze inmenging succesvol. Zo werd in deze periode 60% van onze verzoeken aan – en bezwaren tegen overheidsinstanties of particulieren afgewezen.’

Nieuwe impulsen

Van Leeuwen trad in 1999 af. ‘De bestuursleden vergrijsden. Omdat we een stichting zijn, hebben we geen grote achterban. Daardoor raakten we geïsoleerd. In 2000 hebben we ons aangesloten bij de vereniging Vrienden van het Zaanse Huis met een achterban van ruim duizend leden. Sindsdien vormen de bestuursleden van het Zaanse Huis ook het bestuur van Zaans Schoon.’

Formeel bleef Zaans Schoon bestaan, maar haar rol werd grotendeels overgenomen door andere organisaties, en uiteindelijk door de fusievereniging Zaans Erfgoed. In de eerste jaren van het nieuwe millennium trad de stichting Zaans Schoon slechts incidenteel op bij verschillende ruimtelijke ontwikkelingen, beschermingsacties en bouwplannen. In de loop van 2011 ontstond echter behoefte aan een meer regulier functioneren van het bestuur van Zaans Schoon. Een belangrijke impuls voor een actievere rol was de uitspraak van de rechtbank in Haarlem dat leden van de vereniging Zaans Erfgoed niet mogen mee-adviseren in de gemeentelijke Monumentencommissie over aanvragen die door de vereniging waren gedaan. En dat gebeurde nogal eens, omdat dergelijke aanvragen tot de taak en doelstelling van de vereniging behoren en diverse leden van de Monumentencommissie tevens lid van Zaans Erfgoed zijn of zelfs de vereniging in de Commissie vertegenwoordigen. Om dat te voorkomen besloot het bestuur van Zaans Erfgoed dat in het vervolg aanvragen voor monumentenbescherming door Zaans Schoon zouden worden gedaan. Daarmee kreeg de stichting Zaans Schoon weer een zelfstandige rol inzake behoud en bescherming van het Zaanse erfgoed. Soms wordt een initiatief genomen door de stichting en uitgewerkt in of met de vereniging, soms gebeurt het andersom.

Recente initiatieven richtten zich op de aanleg van bootliften langs de Zaan en op de planvorming in het kader van MAAK.Zaanstad.

In 2018 bestaat het bestuur uit Jos Bezuijen (penningmeester), René  Prins (2^e penningmeester), Winnie de Wit (secretaris), en de leden Jan Piet Bloem, Jan-Derk Koudijs, Cees Hooyschuur en Paul Carree.